ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ:

ΠΟΙΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

Ευάγγελος Κατσιούλης

Α.  ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Γιατί οι άνθρωποι σήμερα επιλέγουν το κακό; Γιατί κάποιοι άνθρωποι αποκλίνουν από την κανονικότητα του καλού και αναπτύσσουν αντικοινωνική συμπεριφορά; Ποιοι και γιατί;

Β.  ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ

Β.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Τρομοκρατία: ακολουθία ενεργειών για την επιβολή του τρόμου με την άσκηση σωματικής ή/και ψυχολογικής βίας

Β.2. ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ

1). Εθνικιστικές – αποσχιστικές οργανώσεις

2)  Θρησκευτικές θεμελιωτιστικές (φονταμενταλιστικές) οργανώσεις

3)  Νέες θρησκευτικές οργανώσεις

4)  Κοινωνικές επαναστατικές (ιδεαλιστικές) οργανώσεις

Γ.  ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Γ.1. Η ΠΟΛΥΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες: ψυχολογικοί, οικονομικοί, πολιτικοί, θρησκευτικοί και κοινωνιολογικοί

Γ.2. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Επιδράσεις προερχόμενες από περιβαλλοντικούς παράγοντες (πανεπιστήμια).

Εκλυτικοί παράγοντες. Προσυνθήκες (επιτρεπτικές, κατάστασης)

Γ.3. Η ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Αντίληψη της τρομοκρατίας ως μια λογικής, στρατηγικής διαδικασίας δράσης μιας ομάδας

Γ.4. Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Σημασία των μέσων στην προώθηση και εξάπλωση της τρομοκρατίας

Στερεότυπη αντίδραση διεγερμένου ιστού στο άγχος

Γ.5. Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Εξατομικευμένη προσέγγιση (προσωπικότητες, πεποιθήσεις, συμπεριφορές, κίνητρα)

Δ.  ΓΕΝΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Τι κάνει κάποιον τρομοκράτη;

Olson: οι τρομοκράτες πιστεύουν πως η βία είναι η καλύτερη επιλογή δράσης υπό τις δεδομένες κοινωνικές συνθήκες

Δ.1. ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗΣ – ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Υπόθεση της σχετικής αποστέρησης: κενό μεταξύ αναπτυσσόμενων προσδοκιών και ανάγκης για ικανοποίηση.

H τρομοκρατική συμπεριφορά είναι απάντηση στη μη ικανοποίηση ποικίλων πολιτικών, οικονομικών και προσωπικών αναγκών ή στόχων.

Oι τρομοκράτες ζουν στο δικό τους μικρόκοσμο με το δικό τους σύστημα αξιών.

Δ.2. ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

Ο πολιτικός τρομοκράτης συνειδητά επιλέγει μια αρνητική ταυτότητα, η οποία εμπεριέχει στοιχεία εκδικητικής απόρριψης του ρόλου, που θεωρείται επιθυμητός και κατάλληλος από την οικογένεια και το περιβάλλον καθενός.

Δ.3. ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΗΣ

Ο ‘μεγαλομανής εαυτός’ δημιουργεί άτομα, που είναι αντικοινωνικά, εγωμανή, που υποτιμούν και αδιαφορούν για άλλους ανθρώπους.

Η απουσία αδρανοποίησης του ‘ιδανικού γονεϊκού εγωισμού’ μπορεί να προκαλέσει την δημιουργία μιας κατάστασης έντονης ηττοπάθειας, και η ναρκισσιστική ήττα μπορεί να οδηγήσει σε αντιδράσεις οργής και μια επιθυμία καταστροφής της πηγής του ναρκισσιστικού τραύματος.

Τρομοκρατία ως απόπειρα απόκτησης δύναμης ή ελέγχου δια της εκβίασης.

Ψυχολογικοί μηχανισμοί της εξωτερίκευσης και του διαχωρισμού.

Ε.  Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗ

Ε.1. ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗ

Οι βίαιες πράξεις των τρομοκρατών πηγάζουν από αισθήματα οργής και απογοήτευσης ενισχυόμενα από την πεποίθηση ότι η κοινωνία δεν επιτρέπει άλλη πρόσβαση στην πληροφορία και στη διαμόρφωση κανόνων.

Ε.2. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

Άνεργοι, κοινωνικά αποξενωμένοι άνθρωποι, που έχουν απορριφθεί από την κοινωνία.

Από τη θέση του συμπαθόντος, κάποιος μετατρέπεται σε παθητικό υποστηρικτή. Βίαια επεισόδια με την αστυνομία κινητοποιούν έναν ήδη κοινωνικά αποξενωμένο νέο να ενταχθεί σε μια τρομοκρατική ομάδα.

Eric D. Shaw: ‘Μοντέλο του Προσωπικού Μονοπατιού’

Ε.3. Ο ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣ ΩΣ ΨΥΧΙΚΑ ΑΡΡΩΣΤΟΣ

Στερεότυπο. Οι πιο δυναμικοί απο τους τρομοκράτες είναι αυτοί που έχουν ανατραφεί για να μισούνε. Διαφορές ανάμεσα σε ‘αναρχο-ιδεολόγους’ και ‘εθνικιστές-αποσχιστές’. Τρομοκράτες καταστρέφουν την ίδια την κοινωνία τους, τον κόσμο των πατεράδων τους, συγκριτικά με όσους επιτελούν δραστηριότητες στη βάση της αποστολής των πατεράδων τους.

Ο ψυχοπαθής, σε αντίθεση με τον τρομοκράτη, δε μπορεί να επωφεληθεί από τις δραστηριότητές του.

Ο διαπροσωπικός κόσμος του τρομοκράτη απαρτίζεται από τρεις κατηγορίες ανθρώπων: τους εξιδανικευμένους ήρωές του, τους εχθρούς του και ανθρώπους που συναντά κάθε μέρα στην καθημερινότητά του και οι οποίοι είναι σαν σκιές για αυτόν

Ε.4. Ο ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗΣ ΩΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΣ ΦΑΝΑΤΙΚΟΣ

Ε.4.1. ΟΙ ΦΑΝΑΤΙΚΟΙ

Αντιλαμβάνεται τον κόσμο από μια συγκεκριμένη προοπτική, όντας σε μια ακραία θέση.

Σχετικές διαδικασίες: προκατάληψη και αυταρχικότητα

Ε.4.2. ΟΙ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ

Εκούσια αυτο-καταστροφή, όταν ο θάνατος ενός τρομοκράτη είναι απαραίτητος προκειμένου να ολοκληρώσει μια βομβιστική επίθεση ή να αποφύγει τη σύλληψη

Ε.5. ΟΙ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΤΩΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ

Γνώσεις από τις δυναμικές μικρών ομάδων. Η τρομοκρατική ομάδα προσφέρει στον τρομοκράτη το αίσθημα ότι ανήκει στην ομάδα, ένα αίσθημα σημαντικότητας του εαυτού του και ένα νέο σύστημα ιδεών, το οποίο ορίζει την τρομοκρατική ενέργεια ως ηθικά αποδεκτή και τους στόχους της ομάδας ως απόλυτα σημαντικούς. Για τους τρομοκράτες, οι ενέργειές τους μπορεί να έχουν το ηθικό βάρος ενός θρησκευτικού πολέμου ή μιας πολιτικής απελευθέρωσης. Απαιτείται πλήρης αφοσίωση από τα μέλη. Συχνά απαγορεύονται οι σχέσεις με άτομα εκτός της ομάδας.

Ομαδική σκέψη (Groupthink). H ατομική κρίση και συμπεριφορά επηρεάζεται έντονα από τις πανίσχυρες πιέσεις των δυναμικών της ομάδας.

Ε.5.1. ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ

Πίεση από άλλα μέλη, ομαδική σταθερότητα και η ψυχολογία των ομαδικών δυναμικών καταλήγουν να πιέζουν κάθε μέλος να παραμείνει στην τρομοκρατική ομάδα. Οι τρομοκράτες τείνουν να συγχωνεύουν την ατομική τους ταυτότητα μέσα στην ομάδα, με κατάληξη ένα ‘ομαδικό μυαλό’ και ομαδικό κανόνα ηθικής, ο οποίος απαιτεί αναμφισβήτητη υπακοή στην ομάδα.

Ε.5.2. ΠΙΕΣΕΙΣ ΔΙΑΠΡΑΞΕΩΣ ΠΡΑΞΕΩΝ ΒΙΑΣ

Η ένταξή τους σε μια τρομοκρατική ομάδα τους δίνει την αίσθηση ενός ‘επαναστατικού ηρωισμού’ και σημαντικότητας του εαυτού τους, που δεν είχαν προ της ένταξής τους στην ομάδα.

Για επικεντρωμένους στη δράση τρομοκράτες, η απουσία δράσης είναι ιδιαίτερα αγχογόνος.

Παραδείγματα αυτο-επιβεβαίωσης των τρομοκρατικών ενεργειών ενός πολιτικού τρομοκράτη περιλαμβάνουν την αναγνώριση της τρομοκρατικής πράξης και της απόδοσής της στον τρομοκράτη, όπως και την προαναγγελία επικείμενων τρομοκρατικών ενεργειών

Ε.5.3. ΕΚΛΟΓΙΚΕΥΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΕΣ

Οι τρομοκράτες σταδιακά απομακρύνονται από την πραγματικότητα και ενδίδουν σε μια ‘φαντασίωση πολέμου’.

Παρόλο που η ψυχική νόσος δεν είναι βοηθητική στην κατανόηση της τρομοκρατίας, οι τρομοκρατικές ενέργειες στα πλαίσια της δράσης μιας τρομοκρατικής ομάδας μπορεί να έχουν αρκετές επιπλοκές στην ψυχική υγεία του τρομοκράτη.

Albert Bandura: τέσσερις τεχνικές ηθικής απαγκίστρωσης

1) ηθική επιβεβαίωση (ως σωτήρες μιας ομάδας, που απειλείται από ένα μεγάλο κακό)

2) μετάθεση της ευθύνης στον αρχηγό ή σε άλλα μέλη της ομάδας

3) ελαχιστοποίηση ή και αδιαφορία της πραγματικής οδύνης των θυμάτων

4) αποπροσωποποίηση των θυμάτων τους, δηλαδή η άρνηση της ανθρώπινης ιδιότητας

των θυμάτων τους

Ε.6. Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ Ή ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΩΝ

Οι ενέργειες των τρομοκρατικών οργανώσεων είναι βασισμένες σε μια υποκειμενική απόδοση του κόσμου παρά στην αντικειμενική πραγματικότητα. Βλέπουν τον κόσμο μέσα από το στενό πρίσμα της δικής τους ιδεολογίας. Δε θεωρούν τους εαυτούς τους τρομοκράτες, αλλά στρατιώτες, απελευθερωτές, μάρτυρες και άξιους μαχητές ευγενών κοινωνικών στόχων.

ΣΤ.ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗ

ΣΤ.1. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΗ

Υπάρχουν τόσες ομοιότητες όσες και διαφορές μεταξύ των ποικίλων τρομοκρατών. Η ποικιλία των χαρακτηριστικών όλων των τρομοκρατών μπορεί να συγκριθεί με την ποικιλία των χαρακτηριστικών του γενικού πληθυσμού.

Οι αρχηγοί των τρομοκρατικών οργανώσεων ταξινομήθηκαν σε δυο μεγάλες κατηγορίες με βάση στοιχεία προσωπικότητας, στους εξωστρεφείς και στους επιθετικούς νευρωτικούς.

ΣΤ.2. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΩΝ

Οι περισσότεροι είναι άγαμοι (σε ποσοστό 75-80%), άρρενες (σε ποσοστό 80-85%), ηλικίας 22 μέχρι 24 ετών, που έχουν κάποια πανεπιστημιακή μόρφωση.

Περισσότεροι από τα δύο τρίτα των τρομοκρατών της συγκεκριμένης έρευνας προέρχονταν από την μέση ή ακόμα και ανώτερη κοινωνική τάξη.

Χαρακτηριστικά του ‘επιτυχημένου’ τρομοκράτη: αφοσίωση, προσωπικό θάρρος, απουσία αισθημάτων οίκτου ή μεταμέλειας, σχετικά υψηλή νοημοσύνη,  επιτηδευσιμότητα, ένα καλό μορφωτικό και εκπαιδευτικό υπόβαθρο.

Νιώθουν αποξενωμένοι από την κοινωνία και αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως θύματα μιας αδικίας. Δεν θεωρούν τις πράξεις βίας τους ως εγκληματικές. Είναι άνθρωποι έξυπνοι, ικανοί και παίρνουν πρωτοβουλίες.

Οι τρομοκράτες είναι υγιείς και δυνατοί, αλλά γενικά μη διακριτοί σε εμφάνιση και τρόπους. Συνήθως είναι μετρίου αναστήματος. Τείνουν να μην έχουν ανώμαλη φυσιογνωμία και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, συγγενή ή επίκτητα, που θα διευκόλυναν την αναγνώρισή τους. Η ένδυση και η κόμμωσή τους δεν εγείρει υποψίες.

Ζ.  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Δεν υπάρχει ένας μοναδικός τύπος τρομοκράτη. Δεν υπάρχουν ορατές διαφορές μεταξύ τρομοκρατών και μη όσον αφορά τα στοιχεία προσωπικότητας, που θα μπορούσαν να κινήσουν τις υποψίες των αρχών.

Ο τρομοκράτης δεν είναι ψυχοπαθολογικός ή ψυχικά ασθενής.

Η εξωτερική τους εμφάνιση δε διαφέρει από οποιουδήποτε άλλου ‘κανονικού’ ανθρώπου. Οι τρομοκράτες συνήθως βρίσκονται στην τρίτη δεκαετία της ζωής τους, είναι υγιείς και δυνατοί. Οι αρχηγοί τωντρομοκρατικών ομάδων τείνουν να είναι μεγαλυτεροι σε ηλικία (30-60 ετών).

Το ακαδημαϊκό υπόβαθρο των τρομοκρατών ποικίλει. Οι αρχηγοί των τρομοκρατικών οργανώσεων τείνουν να είναι αρκετά μορφωμένοι. Η νοημοσύνη του αρχηγού μιας τρομοκρατικής οργάνωσης μπορεί να καθορίσει τη μακροβιότητα της οργάνωσης.

Οι θρησκευτικά κινητοποιημένοι τρομοκράτες είναι πιο επικίνδυνοι από τους πολιτικά κινητοποιημένους, μια και οι πρώτοι είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν και χρησιμοποιήσουν όπλα μαζικής καταστροφής προς επίτευξη των μεσσιανικών ή αποκαλυπτικών οραμάτων τους