Ι. Ενσωματωμένη προσομοίωση: από τα κατοπτρικά νευρικά συστήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις

(Vittorio Gallese, Department of Neuroscience, University of Parma, Italy)

Ενσωματωμένη προσομοίωση: Παράλληλα με την αισθητηριακή περιγραφή του παρατηρηθέντος ερεθίσματος, εσωτερικές αναπαραστάσεις των σωματικών καταστάσεων που είναι συνδεδεμένες με πράξεις, συναισθήματα και αισθήσεις προκαλούνται στον παρατηρητή, σαν να έκανε ο ίδιος μια αντίστοιχη πράξη ή να βίωνε ένα αντίστοιχο συναίσθημα ή αίσθηση.

Κατοπτρικά νευρικά κυκλώματα: Η πιθανή νευρική συσχέτιση της ενσωματωμένης προσομοίωσης.

Νεογέννητα 18 ωρών μπορούν να αναπαράγουν κινήσεις του στόματος και του προσώπου του ενήλικα, που βρίσκεται μπροστά τους. (Meltzoff & Moore, 1977)

Προκινητικοί (κατοπτρικοί) νευρώνες στους πιθήκους Μακάκι διεγείρονται όχι μόνο όταν οι πίθηκοι εκτελούν κινήσεις χεριών, αλλά και όταν παρακολουθούν άλλους πιθήκους να εκτελούν αντίστοιχες κινήσεις.

Στους ανθρώπους οι κατοπτρικοί νευρώνες βρίσκονται στην πρόσθια έλικα του προσαγωγίου και στην πρόσθια νήσο του εγκεφάλου.

Έρευνες με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) και διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS) απέδειξαν την παρουσία των νευρώνων αυτών και στους ανθρώπους, όπως και την αντίστοιχη με τους πιθήκους λειτουργία των νευρώνων.

Ο Fogassi περιέγραψε μια κατηγορία βρεγματικών κατοπτρικών νευρώνων, που η διέγερση τους ακολουθεί συγκεκριμένη πρόθεση της πράξης, χωρίς να έχει μεσολαβήσει η εκτέλεση της πράξης.

Οι άνθρωποι ίσως χρησιμοποιούν στατιστικό προσδιορισμό των συνήθων επακολούθων μιας πράξης σε δεδομένες συνθήκες και περιβάλλον στη βάση της επαναληψιμότητας της ακολουθίας πράξης – αποτελέσματος.

Η εμπειρία της απέχθειας και η ίδια η παρακολούθηση της απέχθειας κάποιου άλλου, εκφραζόμενη με μίμηση του προσώπου του άλλου, ενεργοποιούν τους ίδιους νευρώνες της ίδιας ανατομικής περιοχής του εγκεφάλου.

ΙΙ. Η νευρωνική βάση της εμπάθειας και ακριβοδικίας

(Tania Singer, University College of London)

Εμπάθεια: η διαδικασία που κινητοποιεί την προκοινωνική συμπεριφορά και μας αποτρέπει να κάνουμε κακό στους άλλους. Μας επιτρέπει να βιώσουμε πως είναι να αισθάνεται ένα άλλο πρόσωπο ένα αίσθημα ή μια αίσθηση.

Απουσία εμπάθειας σε ψυχοπαθείς χωρίς ενοχές ή μεταμέλεια.

Η συναισθηματική γειτνίαση επηρεάζεται από το αίσθημα δικαίου. Για παράδειγμα, είναι δύσκολο να νιώσεις τη χαρά κάποιου, ο οποίος ενώ κάνει την ίδια δουλειά με σένα, λαμβάνει μεγαλύτερη αμοιβή.

Πειράματα με ζευγάρια στο ίδιο περιβάλλον πραγματοποιήθηκαν για τη μελέτη της εμπάθειας στον πόνο.

1. Δραστηριότητα στον πρωτεύοντα και δευτερεύοντα σωματο-αισθητηριακό φλοιό (οπίσθια νήσος του εγκεφάλου) ετερόπλευρα του ερεθισμένου χεριού παρατηρήθηκε μόνο στον άμεσο ερεθισμό ενός ατόμου στον πόνο.
2. Δραστηριότητα στην πρόσθια νήσο του εγκεφάλου, στο ρύγχος της πρόσθιας έλικας του προσαγωγίου, στο στέλεχος του εγκεφάλου και στην παρεγκεφαλίδα αμφοτερόπλευρα παρατηρήθηκε όταν το ίδιο το άτομο λάμβανε πόνο ή είχε ένα σημάδι ότι κάποιος αγαπημένος του είχε εμπειρία πόνου.

Οι απαντήσεις εμπάθειας επεκτείνονται σε άγνωστα άτομα και ρυθμίζονται από το συναισθηματικό δεσμό και τη γειτνίαση μεταξύ των ανθρώπων.

Πειράματα κατέδειξαν διαφορές ανάμεσα στα δυο φύλα, ως προς την εκδήλωση εμπάθειας με παράμετρο την ακριβοδικία. Άντρες και γυναίκες δείχνουν εκδήλωση εμπάθειας προς άγνωστα άτομα, που προηγουμένως είχαν δράσει δίκαια, ενώ οι άντρες δεν εκδηλώνουν απάντηση εμπάθειας σε άτομα, που προηγουμένως είχαν δράσει άδικα.

Πιο ισχυρή η διέγερση του κερκοφόρου πυρήνα ως απάντηση σε φιλική παρά σε εχθρική γειτνίαση. (King-Casas, 2006)

Εμπάθεια και αίσθημα δικαίου είναι και τα δυο κοινωνικά αισθήματα, στηρίζονται σε περισσότερο αυτόματες ακούσιες διαδικασίες. Επίσης η δραστηριότητα στην πρόσθια νήσο του εγκεφάλου και την πρόσθια έλικα του προσαγωγίου ήταν αυξημένη και στην εκδήλωση εμπάθειας με τον πόνο ή την απέχθεια των άλλων, αλλά και στην άδικη συμπεριφορά.

ΙΙΙ. Πότε αναπτύσσουμε εμπάθεια

(Frederique de Vignemont, Institute of Cognitive Science, France)

Κοινή συναισθηματική αναπαράσταση: η υποκειμενική εμπειρία των συναισθημάτων και η παρατήρηση κάποιου άλλου, που βιώνει το ίδιο συναίσθημα.

Αν η αυτόματη ενεργοποίηση της κοινής συναισθηματικής αναπαράστασης καταλήγει να προάγει εμπάθεια, θα είμαστε σε μόνιμη συναισθηματική δίνη.

Αυτοματία των κοινών συναισθηματικών αναπαραστάσεων: ενεργοποίηση συστηματική, ανεξάρτητη από το πλαίσιο, χωρίς την ανάγκη για περαιτέρω συνθήκες πυροδότησής της.

Μίμηση: υποκείμενα κάνουν πιο πολλά λάθη και είναι πιο αργά στην εκτέλεση της κίνησης, όταν βλέπουν μια κίνηση χωρίς εσωτερική συνοχή. Η μίνηση είναι αυτόματη, αλλά συνήθως αναστέλλεται.

Μίμηση και εμπάθεια εξαρτώνται και οι δυο από τις κοινές συναισθηματικές αναπαραστάσεις.

Διαφορές εμπάθειας – μίμησης:

1. Μιμούμαστε για να μαθουμε (με σκοπό). Δε μπορούμε όμως να βοηθήσουμε, παρά να μοιραστούμε τη λύπη του άλλου
2. Η εμπάθεια έχει φαινομενολογική διάσταση. Για να την καταλάβεις, πρέπει να εκφραστεί. Υπάρχει όμως ανενεργής μιμητισμός.
3. Αυτισμός και ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, πολλές φορές περιγράφονται ως ελλείματα εμπάθειας. Δεν υπάρχει περιγραφή κάποιου, που να αναπτύσσει πάντα συμπάθεια. Από την άλλη, σε βλάβες του μετωπιαίου λοβού, τα άτομα δε μπορούν να αναστείλουν τον κινητικό μιμητισμό και μιμούνται σσυστματικά όλους
4. Πιο πολύ εμπάθεια με κοντινά άτομα. Αντιγράφουμε τους πάντες.

‘Μοιράζονται’ πιο εύκολα η λύπη, ο πόνος, τα βασικά αισθήματα σχετικά με τα πιο πολύπλοκα και τα αρνητικά σχετικά με τα θετικά.

Παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση εμπάθειας είναι η σχέση συναισθηματικού εκφραστή και παρατηρητή, η οικειότητα, το φύλο (οι γυναίκες πιο πολύ, οι άντρες ενδηλώνουν λιγότερη εμπάθεια απέναντι σε άδικα άτομα), η αντιστοιχία-ομοιότητα-ταυτοποίηση, όπως και το γενικό προσωπικό πλαίσιο του παρατηρητή (ικανοποιημένες ανάγκες).