Ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες την εποχή του Πλήθωνα

Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 κατά την τέταρτη σταυροφορία.
Οξύτατα στρατιωτικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα.
Επικράτηση του Χριστιανισμού και απομάκρυνση του Ελληνισμού από τους πατρώους θεούς. Τουρκικός κίνδυνος προ των πυλών

Το έργο του Πλήθωνα

Οι τρεις κεντρικές ιδέες του έργου του αφορούν τον Ελληνισμό, την κοινωνική δικαιοσύνη και την οργανωμένη αντίσταση κατά των εχθρών.
Μοναχισμός, ιδέα της κοινοκτημοσύνης της γης, ακρωτηριασμός των κατάδικων.
Πολυθεϊσμός, πανθεϊσμός

Η οντολογία του Πλήθωνα

Όλα προέρχονται από την πρώτη αρχή. Το σύμπαν απορρέει κατά φθίνουσα τάξη από το Δία, ο οποίος είναι αδημιούργητος, αλλά ταυτόχρονα ο δημιουργός όλων. Ο πρώτος θεός όμως δημιουργεί τον κόσμο ‘δια ελλάμψεως’ και μέσω μιας δεύτερης υπόστασης, του Νου. Από το Νου απορρέει η Ψυχή και το γίγνεσθαι του αισθητού κόσμου. Η Ψυχή επιδιώκει να έχει μια ανοδική πορεία προς το Εν. Μίμηση του ενός, του ύψιστου αγαθού και την κατά το δυνατό ομοίωση με αυτό. Για την επίτευξη του αγαθού, ο άνθρωπος χρειάζεται το λόγο, την επιστήμη, τη μελέτη και την άσκηση. Ο αισθητός κόσμος, ο κόσμος των φαινομένων, σχετίζεται προς τον αιώνιο κόσμο των ιδεών, όπως το μέρος σχετίζεται προς το όλο. Δισυπόστατη φύση του ανθρώπου, το αιώνιο και θεϊκό τμήμα της ψυχής και το αισθητό, θνητό τμήμα του σώματος. Ο θάνατος αποτελεί απελευθέρωση της αιώνιας ψυχής από ένα θνητό σώμα. Το κακό δεν είναι ανεξάρτητη αρχή.
Τα πάντα είναι προκαθορισμένα με αμετάστροφο και αναπόφευκτο τρόπο. Η ανθρώπινη ψυχή αποτελεί την άμεση πηγή ελευθερίας και καθοδήγησης.
Το κράτος επιβάλλει την ορθή γνώμη για τους θεούς, θεσπίζοντας τους τρεις θεμέλιους καταστατικούς νόμους: ότι το θείο είναι ένα, ότι ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους και κυβερνά τα πάντα και ότι η διακυβέρνησή του είναι δίκαιη και ανεπηρέαστη.
Οι θεοί έκαναν τους ανθρώπους ζητητικούς και επομένως ο άνθρωπος δεν επαναπαύεται στα όσα του έχει προσφέρει το θείο, αλλά ψάχνεται και αναζητεί με ορθολογικούς μηχανισμούς την αλήθεια. Ο λόγος στοχεύει στα πάντα συμπεριλαμβανομένων και των θείων.
Στόχος της ιδανικής πολιτείας για τον Πλήθωνα είναι ο ευδαιμονέστερος βίος των πολιτών της. Κοινωνική οφειλή κάθε πολίτη είναι να υποτάξει το προσωπικό του συμφέρον στο συμφέρον του συνόλου

Ο Πλήθωνας ως ηθικός φιλόσοφος – Οι αρετές κατά το Πληθώνειο σύστημα

Αρετή εστίν έξις καθ’ην αγαθοί εσμεν
Η αρετή είναι γενικά μία και διαιρείται σε τέσσερα είδη, την φρόνηση (μετριοπάθεια), τη δικαιοσύνη, την ανδρεία (θάρρος) και τη σωφροσύνη (σοφία).
Σωφροσύνη, κοσμιότητα, ελευθεριότητα, μετριότητα, ανδρεία, ευψυχία, γενναιότητα, πραότητα, δικαιοσύνη, οσιότητα, πολιτεία, χρηστότητα, φρόνηση, θεοσέβεια, φυσική, ευβουλία.
Η επίδραση των Στωικών είναι έκδηλη στις Πληθωνικές αρετές.

Περί Ειμαρμένης

Μείρομαι: κάποιος παίρνει το μερίδιό του και μεταγενέστερα ό,τι διανέμει η μοίρα
Aιώνιος προκαθορισμός του σύμπαντος και η ‘ειμαρμένη’ ή ‘πρόνοια’, δηλαδή η αμετάβλητη και αμετάκλητη αλυσίδα γεγονότων.
Ιεραρχική βαθμίδωση των οντοτήτων.

Παγκόσμια Αιτιότητα και Θεϊκή Πρόγνωση

Τίποτα δεν δημιουργείται χωρίς αιτία και τίποτα δεν προκαλείται χωρίς προηγηθείσες αιτίες. Η Αρχή της Αιτιοκρατίας στηρίζεται στην απαρέκλητη και αυστηρή σχέση αιτίας και αποτελέσματος, την οποία ακόμα και οι Θεοί οφείλουν να σέβονται. Η αιτιακή συσχέτιση και η επικράτηση της προδιαγεγραμμένης μοίρας αποδίδει στην οντότητα των θεών την ικανότητα της πρόγνωσης. Μια αιτία μπορεί να έχει μόνο ένα αποτέλεσμα. Οι Θεοί δε θα επέτρεπαν την εκτροπή από το καλύτερο δυνατό αιτιωδώς σχετιζόμενο αποτέλεσμα ανά αιτία.

Αιτιότητα και η Επαγωγική μέθοδος έρευνας

Οι Ιδέες ή Μορφές αποτελούν τα αρχέτυπα, τις αιτίες παραγωγής των αντιληπτών φαινομένων. Τα αντιληπτά φαινόμενα αποτελούν εκδηλώσεις των αρχέτυπών τους. Κάθε επιμέρους διαδικασία νοείται ως τμήμα μιας γενικής λειτουργίας.

Αιτιότητα και ανταγωνιστικές θεωρίες

Η ανάγκη του Πλήθωνα να προτείνει μια καθολική και χωρίς εξαιρέσεις θεώρηση σχέσεων των φυσικών και όχι μόνο φαινομένων τον έφερε σε σύγκρουση με την τελεολογική θέση του Αριστοτέλη.
Η τυχαιότητα του Αριστοτέλη αποτελεί απόρριψη της θεϊκής πρόνοιας για τον Πλήθωνα.
Ο Αριστοτέλης έσφαλε όταν μίλησε για το ενδεχόμενο, το τυχαίο και το συμβεβηκός απομακρυνόμενος από τα πλατωνικά κείμενα γιατί, όπως έδειξαν οι νεοπλατωνικοί και οι στωικοί, τα πάντα στον κόσμο υπόκεινται στην ειμαρμένη.
Η αξία των προσευχών, θρησκευτικών εκδηλώσεων και προσφορών ήταν μόνο η ψυχική ανάταση του προσευχόμενου και καμία επίδραση μπορούν να έχουν στους Θεούς και κατά επέκταση στην μοίρα των ανθρώπων.
Όλα στο σύμπαν συμβαίνουν βάση μιας προκαθορισμένης τάξης, της θεϊκής πρόνοιας, πρόγνωσης και της μοίρας ή ειμαρμένης. Οτιδήποτε συμβαίνει ακολουθεί τη συνέχεια της τάξης και είναι πιο τέλειο και καλύτερο από οτιδήποτε μπορεί να συμβεί κατά τύχη.

Περαιτέρω θέσεις του Πλήθωνα για την ειμαρμένη

Αλληλογραφία του με το μαθητή του, Βησσαρίωνα.
Μόνο η φιλοσοφία μπορεί να απαλλάξει τους ανθρώπους από την παρακμή του χριστιανισμού και να επιτρέψει τη συμπλησίαση με τις παλαιές πηγές του ελληνικού πολιτισμού, που περικλείουν την αλήθεια.

Η Ειμαρμένη και η Ελευθερία της Βούλησης για τον Πλήθωνα

Σύστημα παγκόσμιου θεϊσμού με κέντρο και άξονά του, την έννοια ενός ‘φυσικού’ θεού, του Δία.
Όλοι οι άνθρωποι θα ασπάζονται με κοινή συγκατάθεση και το ίδιο πνεύμα μια και μόνη θρησκεία, που δε θα ήταν ο χριστιανισμός ή ο μωαμεθανισμός, αλλά μια τρίτη, που δε θα διέφερε από τον παγανισμό.
Ο Θεός συνυφαίνεται με τον κόσμο και ενυπάρχει σε κάθε πτυχή του σύμπαντος αφού τα αίτια που δημιουργούν το κάθε τι γύρω μας δε μπορούν να νοηθούν ανεξάρτητα από τα αιτιατά τους.
Ο άνθρωπος είναι σχετικά ελεύθερος αλλά και υπεύθυνος για τις πράξεις του. Γι’αυτό ο Πλήθωνας συστήνει ποινές και μάλιστα πολύ αυστηρές, συχνά το θάνατο.
Ο καθολικός, αμετάκλητος χαρακτήρας της ειμαρμένης δεν επιτρέπει κανένα περιθώριο επιλογής ως προς την πορεία των πραγμάτων η οποία κατά το Πληθώνειο σύστημα είναι μια πορεία προς το αγαθό.